Co to są ekslibrisy?

Znak własności, jakim jest ekslibris

„Ex libris” to łacińskie słowo, które tłumaczy się jako „z książek”. Jest to unikalny znak własności, będący twórczym produktem grafika lub artysty, który informuje o właścicielu danego egzemplarza książki. Na ekslibrisie, który często ma formę wyjątkowo estetycznej grafiki, można znaleźć imię i nazwisko właściciela księgozbioru, inicjały lub nazwę instytucji. Często dodaje on znacznie więcej wartości do książki, zwłaszcza jeśli należała ona do znanej osoby.

Rozwój ekslibrisów – od początków do współczesności

Ekslibrisy w klasycznym wydaniu to małe karteczki, dekorowane grafiką i napisami, które przyczepiano do wewnętrznej strony okładki książki. W dzisiejszych czasach często zastępuje je pieczątka, ale oryginalny ekslibris zawsze miał i będzie miał swój niepowtarzalny urok i prestiż.

Oznaczanie książek ekslibrisami nie jest tylko domeną prywatnych miłośników książek o zamożnym statusie majątkowym. Chętnie korzystają z nich również instytucje, takie jak biblioteki, biura, wydawnictwa czy organy państwowe, które chcą wyróżnić swoje pozycje i nadać im unikalności.

Wprowadzenie do historii znaku:

• Znakowanie książek ekslibrisami przeniosło się do Polski w II połowie XIV wieku. Wówczas znaki te pojawiały się na rękopisach, co pozwalało określić, do kogo dany rękopis należy.
• Początkowo ekslibrisy nie miały postaci grafik, ale składały się z krótkich lub dłuższych notatek właścicielskich.
• Z upływem lat, ekslibris stał się małymi, ale niezwykle ważnymi dziełami sztuki, które pozwoliły zidentyfikować książkę. Chroniły one książki przed kradzieżą i nieuprawnionym przypisywaniem sobie praw do nich, a także dodawały im wartości.
• Pewną odmianą ekslibrisu są herby, które są malowane na powierzchni wielu przedmiotów należących do danego rodu.
• W miarę upływu czasu, wszystkie ekslibrisy zaczęły przybierać formę graficznego herbu, a osoba wykonująca tę grafikę była nazywana iluminatorem,

Różne techniki były stosowane na przestrzeni lat do tworzenia znaku na książce. Często nazywano je technikami szlachetnymi, takimi jak miedzioryt, drzeworyt, akwaforta, litografia, mezzotinta czy akwantina. Z czasem techniki te ewoluowały, stając się „lżejszymi” i dostosowując się do rozwoju technologii i grafiki.

Pełen rozkwit ekslibrisów jako znaku graficznego nastąpił na początku XX wieku. To wtedy wrócono do wielu tradycyjnych technik, a znakowanie książek stało się ponownie modne. Chociaż obecnie ekslibrisy nie są już tak często traktowane jako znaki własnościowe (zastąpiły je rozbudowane prawa autorskie, numery ISBN itd.), wciąż mają one duże znaczenie dla kolekcjonerów.