Skąd wzięła się koncepcja zmiany czasu?
Zmiana czasu z letniego na zimowy i odwrotnie to proces, który wydaje się być z nami od zawsze. Jednak jego historia sięga zaledwie początku XX wieku. Pierwszą osobą, która zasugerowała przesuwanie wskazówek zegara, był Benjamin Franklin – amerykański uczony i polityk. W liście opublikowanym w 1784 roku w żartobliwy sposób zauważał, że wcześniejsze wstawanie pozwoliłoby zaoszczędzić świece.
Choć Franklin nie postulował oficjalnego wprowadzenia zmiany czasu, jego pomysł powrócił w bardziej praktycznej formie wiele lat później. W 1907 roku brytyjski budowniczy William Willett wystąpił z konkretną propozycją sezonowej zmiany czasu, motywując ją lepszym wykorzystaniem światła dziennego. Pomimo intensywnej kampanii, jego postulaty nie zostały przyjęte za jego życia.
Kiedy po raz pierwszy wprowadzono zmianę czasu?
Oficjalna zmiana czasu miała miejsce dopiero w czasie I wojny światowej. W 1916 roku Niemcy jako pierwsi zdecydowali się na przesunięcie zegarów, chcąc zaoszczędzić energię elektryczną zużywaną na oświetlenie. Niedługo później dołączyły do nich inne kraje europejskie, a następnie również Stany Zjednoczone. Idea oszczędzania zasobów okazała się atrakcyjna podczas wojennej gospodarki.
Od tego czasu zmiana czasu była wprowadzana i znoszona w różnych państwach w zależności od sytuacji polityczno-gospodarczej. W Polsce pierwszy raz przestawiano zegarki w okresie międzywojennym, z przerwami – aż do wprowadzenia stałego mechanizmu zmiany czasu w 1977 roku.
Dlaczego przestawiamy zegarki dwa razy w roku?
Głównym powodem wprowadzenia zmiany czasu było oszczędzanie energii. Przesunięcie wskazówek zegarka o godzinę do przodu na wiosnę i o godzinę do tyłu na jesień miało zapewnić lepsze wykorzystanie naturalnego światła dziennego. Dzięki temu ludzie wstawali i kładli się spać przy świetle słonecznym, co teoretycznie zmniejszało zużycie sztucznego oświetlenia.
Inny argument dotyczył wydajności pracy. Dłuższe popołudnie było korzystne dla rolników, dzieci idących do szkoły, a także dla handlu i rozrywki. Współcześnie te argumenty bywają jednak poddawane w wątpliwość, zwłaszcza w kontekście zmieniających się zwyczajów pracy oraz powszechnego dostępu do oświetlenia LED i klimatyzacji, które znacząco różnią się od tych z początku XX wieku.
Jak zmiana czasu wpływa na nasze zdrowie?
Mimo że zmiana czasu ma na celu poprawę komfortu życia, nie brakuje badań wskazujących na negatywne skutki dla zdrowia. Przestawienie zegara o godzinę – zwłaszcza wiosną – może zakłócać ludzki rytm dobowy, prowadząc do bezsenności, spadku koncentracji, większego poziomu stresu, a w niektórych przypadkach nawet do problemów sercowo-naczyniowych.
Szereg badań wskazuje na wzrost liczby wypadków drogowych oraz incydentów sercowych tuż po zmianie czasu. Organizm człowieka potrzebuje kilku dni, a czasami nawet tygodni, by przystosować się do nowego rytmu. Specjaliści zwracają uwagę, że to mini jet lag, którego skutki mogą być szczególnie odczuwalne dla osób starszych i dzieci.
Jakie kraje zrezygnowały ze zmiany czasu?
W ostatnich latach coraz więcej krajów rozważa odejście od praktyki zmiany czasu. Wśród państw, które zdecydowały się na taką zmianę, znajdują się m.in. Rosja (zrezygnowała w 2011 roku, choć później dokonano korekty decyzji), Japonia, Chiny oraz Islandia. W tych regionach uznano, że korzyści z przestawiania zegarka są niewielkie lub wręcz żadne.
W Unii Europejskiej temat ten stał się przedmiotem intensywnej debaty. W 2018 roku przeprowadzono szerokie konsultacje społeczne – aż 84% respondentów opowiedziało się za zniesieniem zmiany czasu. W efekcie Parlament Europejski przegłosował zniesienie sezonowej zmiany czasu, dając państwom członkowskim możliwość wyboru jednego, stałego czasu. Jednak do dziś decyzja ta nie weszła w życie i zmiana czasu w UE nadal obowiązuje.
Czy zmiana czasu zostanie wkrótce zniesiona?
Kwestia rezygnacji ze zmiany czasu wzbudza wiele emocji i nadal jest dyskutowana na forum europejskim oraz w poszczególnych krajach członkowskich. Choć poparcie społeczne dla zniesienia tej praktyki jest duże, uzgodnienie wspólnego systemu okazało się trudniejsze, niż przypuszczano. Poszczególne kraje różnią się w preferencjach – niektóre wolą pozostać przy czasie letnim, inne postulują czas zimowy jako bardziej naturalny.
W Polsce również podjęto temat likwidacji zmiany czasu. Choć zarówno politycy, jak i środowiska lekarskie coraz częściej mówią o konieczności odejścia od przestawiania zegarków, faktyczna decyzja na poziomie rządowym jeszcze nie zapadła. Ostateczne zniesienie zmiany czasu będzie zapewne wynikiem wspólnego porozumienia w ramach całej Unii.
Kiedy następuje zmiana czasu w 2024 roku?
W 2024 roku tradycyjna zmiana czasu w Polsce przypada na:
- Czas letni: W nocy z 30 na 31 marca, kiedy przestawiamy zegarki z godziny 2:00 na 3:00 – śpimy krócej, ale cieszymy się jaśniejszymi wieczorami.
- Czas zimowy: W nocy z 26 na 27 października, kiedy cofamy wskazówki z godziny 3:00 na 2:00 – śpimy godzinę dłużej, ale wcześniej robi się ciemno.
Tego typu zmiany co roku wpływają na rozkłady jazdy pociągów i samolotów oraz wymagają odpowiedniego dostosowania systemów informatycznych. Obecnie większość urządzeń elektronicznych przestawia czas automatycznie, co ułatwia życie użytkownikom, jednak wciąż są osoby z zegarkami analogowymi, które muszą pamiętać o ręcznej zmianie.
